Τα τελευταία χρόνια έχω διαβάσει για τόσους θανάτους στο ποδόσφαιρο, που νομίζω πως πλέον πρέπει να αλλάξει όνομα το παιχνίδι. Δεν αναφέρομαι σε νεκρούς ποδοσφαιριστές (αυτό είναι άλλο θέμα, πιο σοβαρό), αλλά σε συστήματα, θέσεις, ρόλους που έχουν πεθάνει. Αν και σε αυτού του είδους τις κουβέντες αρκετές φορές υπάρχει μια αλήθεια, συνήθως κυριαρχεί η υπερβολή. Πάρτε για παράδειγμα τα 10άρια.

Η εποχή που όλες οι ομάδες των ημιτελικών του Euro στηρίζονταν σε σημαντικό βαθμό σε κλασικά 10άρια μοιάζει μακρινή. Το 2000 Γαλλία, Ιταλία, Πορτογαλία και Ολλανδία είχαν τους Zidane, Totti, Rui Costa, Bergkamp αντίστοιχα.

Ρίχνοντας μια ματιά στην 4άδα του προηγούμενου Ευρωπαϊκού, βλέπουμε ότι η Ισπανία είχε τον Silva και τον Iniesta, η Ιταλία τον Pirlo, τον Montolivo, τον Cassano, η Γερμανία τους Özil και Kroos, η Πορτογαλία τον Moutinho.

Μετάλλαξη, όχι θάνατος

Η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά όλων αυτών διαφέρουν. Ιδιαίτερα για τους 4 παλιούς θα μπορούσε κάποιος να πει ακόμα και ότι δεν έχουν καμία σχέση με τους υπόλοιπους. Κάτι τέτοια βλέπουν πολλοί και λένε πως τα 10άρια πέθαναν.

Μαζί τους, αλλά όχι. Δεν είναι πιο σωστό να πούμε ότι άλλαξε το… όνομά τους; Ή η θέση τους, ο ρόλος τους, τα χαρακτηριστικά τους; Στην τελική το βασικό είναι πως οι παίκτες που κάνουν τη δουλειά που έκανε ο Rui Costa ας πούμε, πλέον είναι πιο ολοκληρωμένοι. Κάνουν περισσότερα πράγματα στο χορτάρι. Τα 10άρια δεν πέθαναν, μεταλλάχθηκαν, εξελίχθηκαν.

Το ποδόσφαιρο, στο υψηλότερο επίπεδο τουλάχιστον, έχει πλέον λιγότερο χώρο για τους Riquelme αυτού του κόσμου. Ή και όχι. Ίσως απλά τους οδηγεί σε άλλους χώρους. Πιο κοντά στη γραμμή, πιο κοντά στην άμυνα ή και σε κάποιες περιπτώσεις στην κορυφή της επίθεσης. Τους αναγκάζει να γίνουν καλύτεροι αθλητές και πιο πειθαρχημένοι παίκτες για να επιβιώσουν.

Καταλαβαίνω πως όταν ζούμε την αλλαγή, το όλο ζήτημα φαίνεται απότομο και κατά κάποιο τρόπο σκληρό. Χάνεις τον Totti και παίρνεις στη θέση του τον Montolivo ας πούμε (στη συγκεκριμένη περίπτωση αγνοούμε την τεράστια διαφορά ποιότητας, το θέμα είναι τα χαρακτηριστικά του κάθε παίκτη). Αν κάποτε η αναλογία τέχνης-εργατικότητας ήταν συχνά στο 80-20, πλέον σε κάποιες περιπτώσεις ίσως φτάνει και στο 20-80.

Η γενιά του Aimar βρέθηκε πάνω στο σημείο που το τοπίο άλλαζε και δεν πρόλαβε να προσαρμοστεί. Μη γελιέστε όμως. Οι μεγάλοι παίκτες δε χάθηκαν. Οι ποδοσφαιρικοί καλλιτέχνες δεν εξαφανίστηκαν. Βραζιλία του 1970 με 5 δεκάρια πιθανότατα να μην ξαναδούμε. Πολύ απλά γιατί το παιχνίδι δεν είναι πλέον ίδιο. Δεν παίζεται στην ίδια ταχύτητα, δεν έχει τους ίδιους κανονισμούς. Οι Jairzinho, Pele, Gerson, Tostao, Rivelino ίσως θα μπορούσαν να παίξουν μαζί και σήμερα.

Προφανώς όχι ως Jairzinho, Pele, Gerson, Tostao, Rivelino του 1970, αλλά ως οι σύγχρονες εκδοχές τους. Βέβαια αυτό είναι κάτι υποθετικό και σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με το αν θα επιβίωναν-προσαρμόζονταν στη σημερινή εποχή, στα δεδομένα του τώρα.

Αλλάζουν οι καιροί

Θέλω να πω κοιτάξτε τη Γερμανία. Ουσιαστικά τις περισσότερες φορές παίζει με 3 ή και 4 δεκάρια. Διαθέτει σχεδόν 10 παίκτες υψηλού επιπέδου που μπορούν να παίξουν πίσω από τον επιθετικό. Πιθανότατα όλοι αυτοί δεν έχουν την τεχνική των Βραζιλιάνων που ανέφερα, αλλά μην ξεχνάμε πως εκείνη ήταν και μια 5άδα φαινόμενο.

Ίσως αν βαθμολογούσαμε και αθροίζαμε τον μέσο όρο της τεχνικής των σύγχρονων ποδοσφαιριστών, να καταλήγαμε πως είναι μικρότερος σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες (αν και για αυτό έχω αμφιβολίες και πολλές φορές όταν κάνουμε τη σύγκριση βάζουμε στη μία πλευρά από τον Pele μέχρι τον Zidane και στην άλλη τα τελευταία 5 χρόνια), αλλά ούτε ο χώρος και ο χρόνος που είχαν οι παίκτες το 50΄, το 70΄, το 90΄, ακόμα και το 2000 ή το 2005 είναι ίδιο

Οπότε ναι, υποθέτω κάπου μέσα στις δεκαετίες η φαντασία και η ελευθερία των παικτών περιορίστηκε, αλλά συνολικά δε θα έλεγα πως βλέπουμε χειρότερα ματς και ποδοσφαιριστές. Η κατάσταση στο ποδόσφαιρο έγινε πιο επαγγελματική, οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής μας άλλαξαν, οπότε θα μου φαινόταν λίγο παράλογο να βλέπουμε αγώνες και παίκτες που θυμίζουν το 70΄. Το ότι η πειθαρχία και η οργάνωση παίζουν σημαντικότερο ρόλο δε νομίζω πως είναι κακό (ή έστω μόνο κακό). Μιλάμε για ομαδικό επαγγελματικό άθλημα. Τα παραπάνω είναι βασικά, απαραίτητα στοιχεία.

Κάπου σε όλη αυτή την αλλαγή ίσως βρήκαν θέση ποδοσφαιριστές που είναι περισσότερο αθλητές παρά παίκτες, αλλά δε δέχομαι πως πλέον στο χορτάρι δε βλέπουμε μάγους και καλλιτέχνες. Αντίθετα αν κοιτάξετε τη συνολική εικόνα, θα δείτε πως σε θέσεις που κάποτε έπαιζαν ξυλοκόποι πλέον παίζουν ποδοσφαιριστές με τεχνική δεκαριού. Όλο αυτό το πράγμα φαίνεται να οδηγεί σε πιο ολοκληρωμένους ποδοσφαιριστές. Ουσιαστικά επαναπροσδιορίζεται το άθλημα για να προσαρμοστεί στη σύγχρονη εποχή.

Το 4-4-2; Α, ναι το θυμήθηκα

Και κάπου εδώ πρέπει να σας πω ότι ξεκίνησα να γράφω αυτό το κείμενο για να εξετάσω αν είχε πεθάνει το 4-4-2 και φέτος αναστήθηκε. Λίγο η Paris Saint-Germain με τους Ibrahimovic και Cavani, λίγο η City, λίγο η Atletico, λίγο η Real, λίγο η Liverpool και η κουβέντα είχε ξεκινήσει από νωρίς φέτος. Βάλτε και τα Liverpool – United, City – United, Real – Atletico τα οποία ήταν σημαντικά ματς και είδαμε σε όλες τις περιπτώσεις και τις δύο ομάδες να παρατάσσονται με 4-4-2 (κάποιες σχεδόν 4-4-2, αλλά και πάλι 4-4-2) κι έδεσε το γλυκό. Α, μην ξεχάσω και το Ολυμπιακός – ΠΑΟΚ.

Είναι γεγονός πως το συγκεκριμένο σύστημα τα τελευταία χρόνια δεν το βλέπαμε συχνά από τις μεγάλες ομάδες. Οι παίκτες γίνονταν πιο γρήγοροι, πιο δυνατοί με αποτέλεσμα να καλύπτουν περισσότερος χώρους, με μεγαλύτερη άνεση και ταχύτητα. Το παιχνίδι ανάμεσα στις γραμμές γινόταν πιο σημαντικό και περισσότερο της μόδας, οπότε οι χώροι που έπρεπε να καλυφθούν ήταν διαφορετικοί και τα «4», τα «3» και τα «2» στα συστήματα έσπαγαν και σε κάποια στιγμή θα άκουγες να σου λένε πως η τάδε ομάδα παρατάχθηκε με 2-1-2-1-2-1-2 ξέρω ‘γω, το οποίο σημαίνει ότι είχαμε γίνει Αλέφαντοι και τα κεφτεδάκια μας έβγαιναν 12.

Σε κάθε περίπτωση ο στόχος ήταν να γεμίσει το κέντρο, να μειωθούν οι χώροι στον άξονα, να ελεγχθεί ο χώρος και ο ρυθμός, να προστατευτεί η άμυνα. Το παιχνίδι είχε φύγει από τα δίδυμα και είχε πάει στις 3άδες. Μετά έγιναν της μόδας οι inside/wide forwards και οι inverted wingers (πολλά 10άρια που λέγαμε πήραν ανάλογο ρόλο), οι 11άδες με ψευτοεννιάρια ή και με 6 μέσους, το παιχνίδι κατοχής.

Αμυντικοί και επιθετικοί

Όλο αυτό το χάλασαν λίγο κάτι Drogba, Gomez, Zlatan, Lewandowski. Και πάλι για ένα επιθετικό μιλάμε, αλλά σε συνδυασμό με δύο ακόμα στοιχεία άλλαξε λίγο η κατάσταση. Το πρώτο είναι πως οι παραπάνω επιθετικοί (και όχι μόνο βέβαια) έκαναν πιο φανερό πως η ποιότητα των αμυντικών γραμμών των ομάδων είναι πεσμένη. Για να το πούμε κι αλλιώς, δεν υπάρχουν πολλοί μεγάλοι στόπερ τα τελευταία χρόνια. Για να το θέσουμε ακόμα καλύτερα, πλέον οι κεντρικοί αμυντικοί σε πολλές περιπτώσεις είναι καλύτεροι με την μπάλα στα πόδια, παρά ως αμυντικοί.

Δημιουργούν καλύτερα από ό,τι καταστρέφουν. Παίζουν καλύτερη επίθεση, παρά άμυνα. Έτσι σε αρκετές περιπτώσεις, η προτεραιότητα των αμυντικών ήταν να δημιουργήσουν και των επιθετικών να αμυνθούν… Απέναντι σε αμυντικούς με υψηλή τεχνική, αλλά χωρίς άνεση στα μαρκαρίσματα, τέθηκαν επιθετικοί με δύναμη ή/και εργατικότητα.

Gegenpressing και ποιότητα

Το δεύτερο στοιχείο που άλλαξε λίγο την κατάσταση έχει να κάνει με το γεγονός πως το υψηλό ποσοστό κατοχής, πλέον δεν είναι κάτι που επιδιώκεται όσο πριν 2-3 σεζόν. Υπάρχει πάντα ο Mourinho, που τέθηκε κι άμεσα απέναντι στην Barcelona, την ομάδα που περισσότερο από κάθε άλλη ήθελε να έχει την μπάλα. Βάλτε και την Dortmund του Klopp με το gegenpressing και την Atletico του Simeone που με χαρά δίνει την μπάλα στον αντίπαλο και κάπως έτσι άλλαξε το ρεύμα. Από τις 3 μόνο η Atletico παίζει με 2 επιθετικούς, αλλά αν δε θες απαραίτητα να έχεις την μπάλα βγάζεις πιο εύκολα έναν μέσο από την 11άδα. Όλο αυτό το βάζω στην κουβέντα επειδή νομίζω πως επηρεάζει την κατεύθυνση που ακολουθούν ομάδες και προπονητές.

Υπάρχει κι ακόμα ένα στοιχείο που έφερε φέτος το 4-4-2 περισσότερο στο προσκήνιο. Έχει να κάνει και με αυτά που λέγαμε για τους στόπερ. Για αρκετά χρόνια οι άμυνες είχαν μάθει να αντιμετωπίζουν έναν κεντρικό επιθετικό. Όπως είπαμε, τελευταία τα έβρισκαν σκούρα απέναντι σε «θηρία». Πιθανότατα κάποιοι προπονητές σκέφτηκαν πως αν στέλνουν και δεύτερο παίκτη πάνω στα στόπερ θα μπορούσαν να δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα. Πρέπει να συνυπολογίσουμε πως αρκετές ομάδες διαθέτουν τουλάχιστον 2 πολύ ποιοτικούς επιθετικούς κορυφής ή/και ρόστερ που δεν έχει ισορροπία.

Παραλλαγή του 4-4-2 της Λίβερπουλ, σε 4-2-2-2

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Liverpool. Η οποία φέτος έχει δοκιμάσει και το 4-4-2 και το 3-5-2 επειδή στηρίζει πολλά στους Suarez και Sturridge κι έχει ερωτηματικά, προβλήματα και λειψανδρία στα χαφ και στα άκρα της. Οι 3 ποιοτικοί επιθετικοί οδήγησαν αρχικά και τον Blanc στο 4-4-2. Το ίδιο συμβαίνει και στη City. Gladbach, Freiburg, Frankfurt, Hannover, Hull, Villa, Southampton, Swansea, Newcastle, Sevilla, Villarreal, Monaco, Evian, Bordeaux, Lorient, Guingamp, Chievo, Sampdoria, Lille, Cagliari, Milan, Bologna είναι μερικές ακόμα ομάδες που έχουν χρησιμοποιήσει φέτος το 4-4-2 (έστω σε κάποια παραλλαγή).

Στην πραγματικότητα, η μόνη που το υπηρετεί πολύ καλά στο πιο υψηλό επίπεδο είναι η Atletico και σε δεύτερο βαθμό και η City, η οποία όμως κόντρα στην Bayern εκτέθηκε. Real και PSG το έχουν αφήσει λίγο-πολύ στην άκρη. Αμφιβάλλω για το αν μπορεί να ξαναγίνει μόδα το 4-4-2. Bλέπουμε ομάδες που παίζουν πιο άμεσα ή/και πιο ανοιχτά, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχουν πολλοί Diego Costa. Είναι πιο απλό να έχεις έναν παραπάνω μέσο, από το να βάλεις έναν επιθετικό να κάνει (και) τη δουλειά του μέσου.

Τα συστήματα δεν πεθαίνουν

Δεν πιστεύω όμως πως το 4-4-2 είχε πεθάνει κι αναστήθηκε. Δηλαδή οκ, τα τελευταία χρόνια ήταν/είναι στον πάγκο, αλλά αυτά έχουν να κάνουν και με κύκλους, μόδες, συγκυρίες, ανάγκη προσαρμογής και τα σχετικά. Δεν πιστεύω πως υπάρχουν πεθαμένα συστήματα. Εδώ ο Guardiola είχε φτάσει να παίζει 3-3-4 και 2-3-5 (1-2-3-4 το έλεγαν κάποιοι…). Μιλάμε για σύστημα του 1880.

Η Χιλή με Bielsa και Sampaoli έχει παίξει κάτι τρομερά 3-3-1-3, 3-3-3-1 (έχουν εμφανιστεί και στη φετινή Bayern) και είναι επιτυχημένη και παίζει και υπέροχο ποδόσφαιρο.

Μαζί με όλα τα άλλα αλλάζει και το ποδόσφαιρο. Τα συστήματα κάνουν κύκλους, αλλά δεν πεθαίνουν. Εξάλλου, πλέον νομίζω δε μένει κάτι άλλο να παρουσιαστεί σε αυτό το κομμάτι. Το παν είναι η ψυχολογία, η νοοτροπία, η στρατηγική, η εργατικότητα, η συνοχή και η οργάνωση της ομάδας (βλέπε και Atletico) και οι παίκτες που διαθέτεις. Με 4-4-2 μπορείς να πετύχεις, αλλά 4-4-fucking 2 δύσκολα θα δούμε να πετυχαίνει ξανά. Αυτή είναι η διαφορά.

Όπως δύσκολα θα ξαναδούμε Riquelme, αλλά και οι Özil, Kroos, Mata, Oscar και οι υπόλοιποι φανταστικοί είναι και θα οδηγήσουν σε κάτι καλύτερο. Αφήστε τους να λένε. Παλιά δεν ήταν καλύτερα. Απλά ήταν διαφορετικά κι εκείνοι ακόμα νέοι. Και ναι εδώ και χρόνια το ποδόσφαιρο θυμίζει όλο και λιγότερο το παιχνίδι που παίζαμε στην αλάνα, αλλά ποιος σας είπε ότι είναι το ίδιο; Στο ένα παίζουμε εμείς. Εγώ, εσύ, ο ρούκουνας, ο φούφουτος. Είναι μόνο για παιδιά. Είναι παιχνίδι. Το άλλο δεν είναι μόνο παιχνίδι, δεν παίζεται μόνο από παιδιά.

Για σχόλια, παρατηρήσεις και περισσότερη κουβέντα μπορείτε να με βρείτε και στο twitter ως @sokinside