Το μπάσκετ στη Λιθουανία είναι συνυφασμένο με την κουλτούρα της ίδιας της χώρας. Αποτελεί σημείο αναφοράς για τους πολίτες, οι οποίοι γεμίζουν τα γήπεδα για να παρακολουθήσουν μία αναμέτρηση και να στηρίξουν το προϊόν. Από τον Ιούνιο του 1940, όταν οι Σοβιετικοί ενσωμάτωσαν στα εδάφη τους τη χώρα μέχρι και τις 11 Μαρτίου του 1990, το μπάσκετ ήταν για τους Λιθουανούς ο μοναδικός τρόπος να αντιδράσουν στην Σοβιετική Ένωση.

Τα παιχνίδια ανάμεσα στην Ζαλγκίρις Κάουνας με την ΤΣΣΚΑ Μόσχας είχαν πάντα ιδιαίτερο νόημα, όπως και στους τελικούς των σεζόν 1984-85, 1985-86 και 1986-87. Τέσσερις παίκτες, οι οποίοι αποτέλεσαν την "αιχμή του δόρατος" της Σοβιετικής Ένωσης, κατακτώντας πολλούς τίτλους ήταν ο Λιθουανοί Σαρούνας Μαρτσουλιόνις, Ρίμας Κορτινάιτις, Βαλντεμάρας Χομίτσιους και Άρβιντας Σαμπόνις. Ήταν ικανοί να παίξουν, όπως αναφέρουν οι συμπατριώτες τους δύο ή τρεις θέσεις ο καθένας, αλλάζοντας τον τρόπο παιχνιδιού στο ίδιο το άθλημα...

Ο Χομίτσιους γεννήθηκε το 1959 και από το 1978 μέχρι το 1989 αγωνίστηκε με τη φανέλα της Ζαλγκίρις Κάουνας. Στη συνέχεια πήρε μεταγραφή για τη Βαγιαδολίδ (1989-1990) και τον Μπολόνια (1990-91). Ακολούθησε μία σεζόν στην Σαραγόσα (1991-92) κι έπειτα δύο χρόνια στο Βέλγιο με τις φανέλες των Σαρλερουά και Κάστορς. Σειρά είχε η Μαρμπέλλα (1994-95), ενώ ο Λιθουανός παίκτης έκλεισε την καριέρα του σε ηλικία 40 ετών την λιθουανική Κρατιένε.

Οι διακρίσεις του ήταν το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1982 με τη Σοβιετική Ένωση, το ευρωπαϊκά πρωταθλήματα του 1979 και 1985, τρία πρωταθλήματα Σοβιετικής Ένωσης με την Ζαλγκίρις (1985, 1986, 1987). Κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο το 1987 με τη Σοβιετική Ένωση, αλλά και τα χάλκινα με τη Σοβιετική Ένωση το 1983 και το 1989. Πήρε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1988 και το χάλκινο το 1992.

Ο πρώτος Σοβιετικός στο ΝΒΑ

Σειρά παίρνει ο Σαρούνας Μαρτσουλιόνις, ο οποίος γεννήθηκε το 1964. Από το 1981 μέχρι το 1989 φόρεσε τη φανέλα της Στατούμπα Βίλνιους στο πρωτάθλημα της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ το 1987 έγινε ντραφτ από το Γκόλντεν Στέιτ στο νούμερο 6.

Το 1989 έγινε ο πρώτος Σοβιετικός που πήρε μεταγραφή στο ΝΒΑ, υπογράφοντας συμβόλαιο τεσσάρων ετών με το Γκόλντεν Στέιτ. Έπειτα από έναν τραυματισμό πήρε μεταγραφή για τους Σούπερ Σόνικς το 1994 και τους Σακραμέντο Κινγκς το 1995. Τελείωσε την καριέρα του το 1997 στους Ντένβερ Νάγγετς.

Ο Μαρτσουλιόνις έπαιξε στα πλέι οφ του ΝΒΑ τις σεζόν 1990-91, 1991-92 και το 1995-96. Με την Σοβιετική Ένωση, πήρε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1988, το ασημένιο το 1987 και το χάλκινο το 1989. Με την εθνική ομάδα της Λιθουανίας, πήρε το χάλκινο μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης το 1992 και ακόμα ένα χάλκινο το 1996 στην Ατλάντα. Τέλος, έχει ένα ασημένιο μετάλλιο στο Ευρωμπάσκετ του 1995.

Ο Ρίμας Κουρτινάιτις, ο οποίος βρίσκεται πλέον στην τεχνική ηγεσία της Χίμκι γεννήθηκε το 1960 και έπαιξε για δύο χρόνια στην ΤΣΣΚΑ Μόσχας (1981-83). Στη συνέχεια φόρεσε τη φανέλα της Ζαλγκίρις από το 1983 μέχρι και το 1989.

Έπειτα αγωνίστηκε στο εξωτερικό, φτάνοντας και στην κατάκτηση της Euroleague με τη Ρεάλ Μαδρίτης το 1995, προτού κλείσει την καριέρα του στην Κίεβ το 2002. Ακολούθησε καριέρα προπονητή, ξεκινώντας από τη Μπακού. Το 2006 ανέλαβε την Ουράλ Γκρέιτ, προτού καθίσει στον πάγκο της Χίμκι το 2011, στην τεχνική ηγεσία της οποίας και βρίσκεται ακόμα.

Ως παίκτης κατέκτησε το Παγκόσμιο πρωτάθλημα το 1982, ενώ πήρε το ασημένιο στο παγκόσμιο του 1986. Το 1985 στέφθηκε πρωταθλητής Ευρώπης και το 1987 πήρε το ασημένιο με την Σοβιετική Ένωση. Ασημένιο μετάλλιο, πάντως πήρε και το 1995 με την Λιθουανία. Έχει ένα χάλκινο το 1989, ενώ κατέκτησε το χρυσό στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1988. Το 1992 και το 1996 με την εθνική Λιθουανίας πήρε το χάλκινο μετάλλιο, ενώ έχει στην τροπαιοθήκη του και τρία πρωταθλήματα Σοβιετικής Ένωσης με την Ζαλγκίρις το 1985, 1986, 1987.

Ο Άρβιντας Σαμπόνις γεννήθηκε το 1964 και ξεκίνησε την καριέρα του το 1981 σε ηλικία 17 ετών από την Ζαλγκίρις. Το 1983 κατέκτησε το χάλκινο μετάλλιο σε ευρωπαϊκό πρωτάθλημα, ενώ το 1985 πήρε το χρυσό. Το ίδιο διάστημα ο νεαρός ύψους 2μ.21 σέντερ οδήγησε την Ζαλγκίρις Κάουνας στην κατάκτηση τριών πρωταθλημάτων, αποτελώντας τον μεγάλο πρωταγωνιστή της ομάδας του.

Πολύ γρήγορα τράβηξε την προσοχή πολλών ευρωπαϊκών ομάδων. Στην Ζαλγκίρις έμεινε μέχρι το 1989, όταν και του επετράπη από τη Σοβιετική Ένωση να πάρει μεταγραφή εκτός χώρας, όχι όμως για το ΝΒΑ. Επόμενος σταθμός της καριέρας του ήταν η Βαγιαδολίδ, ενώ στη συνέχεια φόρεσε τη φανέλα της Ρεάλ Μαδρίτης, όπου λατρεύτηκε σαν Θεός. Με προπονητή τον Ζέλικο Ομπράντοβιτς και τον ίδιο μέσα στο παρκέ η Βασίλισσα στέφθηκε το 1995 για τελευταία φορά στην ιστορία της πρωταθλήτρια Ευρώπης. Η συνέχεια είναι γνωστή με τη μεταγραφή του στο ΝΒΑ και τους Πόρτλαντ Μπλέιζερς.

Το χρυσό και η νίκη επί των ΗΠΑ

Μεγάλος θαυμαστής του και ο γιος του Ντομάντας, ο οποίος είχε τονίσει για τον πατέρας του: " Οι πρώτες μου μπασκετικές αναμνήσεις βρίσκονται στο Πόρτλαντ. Ο πατέρας μου αγωνιζόταν στους Μπλέιζερς κι εγώ έριχνα σουτάκια στο πίσω μέρος της αυλής του σπιτιού μας, στο Όρεγκον. Ο πατέρας μου ήταν ο καλύτερος!".

Οι τέσσερις συγκεκριμένοι παίκτες ήταν η ραχοκοκκαλιά της Σοβιετικής Ένωσης που κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1988. Οι Σοβιετικοί νίκησαν στα ημιτελικά τις ΗΠΑ με 82-76 και πήραν το εισιτήρο για τον μεγάλο τελικό, όπου αντιμετώπισαν τη Γιουγκοσλαβία (76-63).

Οι πέντε που ξεκίνησαν τον αγώνα για τους Σοβιετικούς ήταν ο Αλεκσάντρ Βολκόφ, Βαλερί Τιχονένκο, Άρβιντας Σαμπόνις, Σαρούνας Μαρτσουλιόνις και Τιτ Σοκ. Οι Αμερικανοί ξεκίνησαν με τους Νταν Μαρτζέρλ, Ντάνι Μάννινγκ, Ντέιβιντ Ρόμπινσον, Μτς Ρίτσμποντ και Τσαρλς Σμιθ. Ο αγώνας ήταν ισορροπημένος, όμως οι Σοβιετικοί έλεγχαν τον ρυθμό. Όποτε οι ΗΠΑ πλησίαζαν στο σκορ, ξέφευγαν, φτάνοντας τελικά στο θετικό αποτέλεσμα με 82-76.

Το μπάσκετ στη Λιθουανία βρίσκεται στην κορυφή των προτιμήσεων. Κι αυτοί οι τέσσερις αθλητές, οι οποίοι εν μέσω κοινωνικοπολιτικών αλλαγών κατάφεραν να ξεχωρίσουν και να συσπειρώσουν τους συμπατριώτες τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτό.

Ο πρόεδρος Βάλντας Ανάμσκας είχε αναφέρει χαρακτηριστικά πώς " τα παιδιά δείχνουν τον ίδιο ζήλο στο να μάθουν να παίζουν μπάσκετ με το να μάθουν να διαβάζουν". Σε αυτό δεν θα διαφωνήσει ο παίκτης της Μάλαγα, ο Λιθουανός Μιντάουγκας Κουζμίνσκας, ο οποίος μίλησε στο Sport24.gr για το τι σημαίνει μπάσκετ για εκείνον και τους συμπατριώτες του...

" Όλοι λένε ότι είναι σαν δεύτερη θρησκεία. Δεν υπάρχουν πολλές χώρες που το μπάσκετ να είναι πρώτο άθλημα, όπως στη Λιθουανία. Είναι δύσκολο να στο περιγράψω με λόγια. Όλοι γεμίζουν τα γήπεδα και το απολαμβάνουν. Στηρίζουν κάθε προσπάθεια που γίνεται για το άθλημα και προσπαθούν πάντα να το αναδείξουν με κάθε τρόπο. Αυτό το άθλημα συσπειρώνει τη χώρα", ήταν τα πρώτα του λόγια και πρόσθεσε στη συνέχεια:

" Φέρνει τον κόσμο κοντά. Κάθε επιτυχία, κάθε αποτυχία... Όλοι νιώθουν μία ικανοποίηση όταν παρακολουθούν μία αναμέτρηση μπάσκετ, ακόμα και αν χάσει η ομάδα τους. Είναι κάτι μοναδικό. Σε κάθε πόλη μπορείς να βρεις μπασκέτα για να παίξεις, σε κάθε σπίτι... Τα παιδιά σουτάρουν από μικρά, στον ελεύθερο τους χρόνο παίζουν μπάσκετ και θέλουν να βελτιώνονται. Είναι όνειρο τους να πατήσουν ένα παρκέ ως αθλητές. Χαίρομαι που είμαι από τη Λιθουανία και χαίρομαι που παίζω μπάσκετ".

Ο Βλάντας Γκαράστας είναι μέχρι σήμερα ο σημαντικότερος Λιθουανός προπονητής. Οδήγησε την ομάδα στο χάλκινο μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1992 και το 1996, ενώ έχει κερδίσει τον σεβασμό όλων των ανθρώπων του μπάσκετ.

Παράλληλα, έχει κέρδισε το ασημένιο με την εθνική ομάδα στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα το 1995. Το 1992 μετά την ήττα από τις ΗΠΑ στα ημιτελικά κατάφερε να οδηγήσει τη Λιθουανία στον μικρό τελικό με 82-78 κόντρα στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση (κατέβηκε ως κοινοπολιτεία) στην τρίτη θέση. Αυτή θεωρείται ακομα και σήμερα η μεγαλύτερη αθλητική επιτυχία στην ιστορία της χώρας. Στην πρώτη μεγάλη διοργάνωση που πήραν μέρος ως ανεξάρτητη χώρα.