Ο σκηνοθέτης του "Βασιλιάς Όττο" στο SPORT24: "Κάποιοι παίκτες είχαν εφιάλτες με Ζιντάν και Ανρί, αλλά ο Ρεχάγκελ τους έλεγε πως δύο πόδια έχουν κι αυτοί"
Ο Κρίστοφερ Αντρέ Μαρκς, ο ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης του “Βασιλιάς Όττο”, μιλά στο SPORT24 για την άγνωστη πτυχή πλευρά του Ότο Ρεχάγκελ που εξέπληξε ακόμα και τους Γερμανούς, για τον αφανή ήρωα Γιάννη Τοπαλίδη, και για το πραγματικό κλειδί της επιτυχίας μας στο Euro 2004.
Πριν βάλει μπροστά την παραγωγή του “Βασιλιάς Όττο”, του αθλητικού ντοκιμαντέρ για τον Όττο Ρεχάγκελ που θα κυκλοφορήσει επιτέλους αυτές τις μέρες στις ελληνικές αίθουσες, ο Κρίστοφερ Αντρέ Μαρκς είχε έναν φόβο που τον κρατούσε ξύπνιο. Ήταν τόσο συνεπαρμένος ο ίδιος ακόμα με το θαύμα της Εθνικής Ελλάδος στο Euro 2004, που δεν ήξερε αν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ φτιαγμένο για όλους τους υπόλοιπους.
Κι όμως, το “Βασιλιάς Όττο”, εστιάζοντας σε μία πάρα πολύ συγκεκριμένη στιγμή της ελληνικής ιστορίας όπως ήταν ο θρίαμβος της Εθνικής και του Ρεχάγκελ, γίνεται τελικά ένα από τα πιο προσβάσιμα αθλητικά ντοκιμαντέρ που θα βρεις εκεί έξω. Ένα κλασικό underdog story που μπορεί να μιλήσει στην καρδιά ακόμα και του πιο άσχετου με το ποδόσφαιρο κοινού.
Συνέντευξη στην Ιωσηφίνα Γριβέα
Μιλώντας στον σκηνοθέτη, το παρομοίασα με το φανταστικό “The Battered Bastards of Baseball” στο Netflix. Ένα μεγαλόκαρδο αθλητικό ντοκιμαντέρ που είχα απολαύσει χωρίς να έχω την παραμικρή επαφή με το baseball έξω από τις ταινίες του Χόλιγουντ.
“Ο στόχος μας ήταν να φτιάξουμε μία οικουμενική ιστορία”, μου λέει ο Μαρκς κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας. “Προφανώς το αθλητικό στοιχείο είναι εκεί και είναι σημαντικό, όμως αν η ιστορία δεν ήταν πανανθρώπινη τότε θα είχαμε φτιάξει απλώς μία επανάληψη των γεγονότων.
Έψαξα επίτηδες να βρω ανθρώπους που δεν ήταν Έλληνες για να δουλέψουν στο πρότζεκτ, γιατί αλλιώς εγώ θα κοίταζα να πανηγυρίζω τον Σεϊταρίδη στο γήπεδο, χωρίς να καταλαβαίνω απαραίτητα το κατά πόσο φτιάχναμε ένα οικουμενικό μήνυμα. Είχαμε Βρετανίδα παραγωγό, είχαμε Γερμανούς και Αμερικανούς μοντέρ, είχαμε τόσο διαφορετικούς ανθρώπους ώστε να βεβαιωθούμε ότι η ιστορία δε θα λειτουργούσε μόνο για τους Έλληνες.
Εννοείται ότι θέλουμε να αρέσει στους Έλληνες και γενικά στους ποδοσφαιρόφιλους, να τους κάνει περήφανους, αλλά θέλουμε να αρέσει και σε κοινά έξω απ’ αυτά”.
Το Euro 2004 και ο γάμος που σταμάτησε
Η παραγωγός του, Σάνι Χίντον, είναι συχνή συνεργάτιδα του βραβευμένου ντοκιμαντερίστα Νικ Μπρούμφιλντ. Επίσης ένας από τους μοντέρ του πρότζεκτ είναι ο βραβευμένος με Έμμυ, Κρις Ίβερσεν, ενώ στη μουσική βρίσκουμε τον επίσης βραβευμένο με Έμμυ, Ντάνιελ Σεμπάστιεν Γουάινμπεργκ.
Ο ίδιος ο Μαρκς ξεκίνησε την καριέρα του στα αθλητικά ντοκιμαντέρ στη Νέα Υόρκη, αρχικά στην HBO Documentaries και αργότερα στην ESPN Films όπου είχε σκηνοθετήσει το επεισόδιο “Tiger Hood” για το τεράστιο, πια, “30 for 30”. Έχοντας αδυναμία στις αντισυμβατικές αθλητικές ιστορίες, αυτή του η πρώτη σόλο μικρού μήκους δουλειά περιστρεφόταν γύρω από τον Patrick Q.F. Barr, έναν ερασιτέχνη γκόλφερ που γυρνάει παίζοντας γκολφ στους δρόμους της Νέας Υόρκης με ένα μπαστούνι από τα σκουπίδια.
“Η καταγωγή της οικογένειάς μου είναι ελληνική, ερχόμαστε εδώ κάθε καλοκαίρι απ’ όταν γεννήθηκα”, περιγράφει. “Νομίζω όταν είσαι εκτός της χώρας τη θεοποιείς, ίσως τη σέβεσαι περισσότερο κιόλας. Ήμουν τυχερός όμως γιατί ερχόμασταν συνέχεια, οπότε ήξερα και την πραγματικότητά της. Δεν είχα τυφλωθεί από τις ομορφιές της”.
Θυμάμαι ήμασταν σε έναν γάμο που σταμάτησε γιατί έβαλε το γκολ ο Δέλλας, είχαν τρελαθεί, ο παπάς ήταν εκτός εαυτού
Το “Βασιλιάς Όττο” φτάνει, όχι τυχαία, τη χρονιά που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.
“Θέλαμε η ταινία να είναι ένας εορτασμός για το ελληνικό στοιχείο και αυτή είναι μία από τις σπουδαίες ελληνικές ιστορίες”, εξηγεί. “Όταν την κυκλοφορήσαμε στην Αυστραλία ερχόταν κόσμος ντυμένος στα γαλανόλευκα (γελάει). Δε βλέπουμε συχνά τέτοιες ιστορίες με Έλληνες ως πρωταγωνιστές, οπότε θέλαμε να το τιμήσουμε αυτό και η επέτειος του 1821 ήταν το τέλειο timing”.
Το ντοκιμαντέρ ξεκίνησε ως ιδέα τέσσερα χρόνια πριν, αν και στην πραγματικότητα η προοπτική του γεννήθηκε όταν ήταν 17.
“Ήμουν 17 όταν κερδίσαμε το Euro”, θυμάται. “Ήταν μία μετασχηματιστική εμπειρία για πολλούς Έλληνες, συμπεριλαμβανομένου και εμού. Θυμάμαι ήμασταν σε έναν γάμο που στην κυριολεξία σταμάτησε γιατί έβαλε το γκολ ο Δέλλας. Και επειδή ήταν γάμος γεμάτος Έλληνες ομογενείς, είχαν όλοι επενδύσει σε αυτό. Είχαν τρελαθεί, ο παπάς ήταν εκτός εαυτού!
Θυμάμαι να σκέφτομαι ότι αυτό το πράγμα θα πρέπει κάποια στιγμή να γίνει ταινία. Κάποιος θα έπρεπε να το κάνει! Οπότε τέσσερα χρόνια πριν που μιλούσαμε για ενδεχόμενα πρότζεκτ, σκεφτόμουν πώς στο καλό δεν το έχει κάνει κανείς ακόμα; Αποφασίσαμε να το κάνουμε εμείς”.
Ρεχάγκελ ή αλλιώς Βασιλιάς
Το “Βασιλιάς Όττο” ξεκινά με έναν στίχο του Ομήρου. Ο Μαρκς τον διάλεξε γιατί είδε το ταξίδι του Ότο Ρεχάγκελ στην Ελλάδα ως μία νέα Οδύσσεια.
Ο διεθνής προπονητής είναι ο βασικός - όχι όμως ο μόνος - αφηγητής στην ταινία, και προβάλλει μία θερμή, ανοιχτόκαρδη πλευρά του που θα ξαφνιάσει πολλούς.
“Νιώθω ότι οι Έλληνες, οι περισσότεροι έστω, δεν έχουν δει τα γεγονότα από τη δική του πλευρά. Προφανώς γνωρίζουν πολλά για τους παίκτες και την ελληνική πλευρά, αλλά νομίζω η οπτική του Ρεχάγκελ είναι μοναδική επειδή είναι η οπτική ενός outsider”, επισημαίνει ο Μαρκς όταν τον ρωτάω αν κι ο ίδιος ξαφνιάστηκε από την εύθυμη ενέργεια του προπονητή.
Ο Γερμανός απαγγέλει, τραγουδάει, πειράζει το συνεργείο κατά τη διάρκεια της ταινίας, και περιγράφει τα γεγονότα με μεταδοτική ζωντάνια. Ακόμα και όταν απαριθμεί τις επιτυχίες του πριν φτάσει στην Ελλάδα, μοιάζει με άτακτο παιδί που βρήκε την ευκαιρία να κομπάσει για λίγο. Για πολύ λίγο.
“Είναι Γερμανός με ελληνικό ταμπεραμέντο”, συνεχίζει ο σκηνοθέτης, “είναι πολύ γοητευτικός και δεν γίνεται να μη διασκεδάσεις όταν τον παρακολουθείς στην οθόνη. Αλλά νομίζω πως ένας απ’ τους λόγους που έγινε τόσο αγαπητός στους Έλληνες είναι ακριβώς επειδή έχει αυτή τη θερμή πλευρά.
Ο Όττο είναι γοητευτικός, δεν γίνεται να μη διασκεδάσεις όταν τον βλέπεις στην οθόνη
Κάποιοι Γερμανοί που είδαν την ταινία δεν ήξεραν γι’ αυτή του την πλευρά, έμειναν έκπληκτοι. Γιατί φαίνεται ότι είναι αυστηρός, ότι είναι ο “Γερμανός” που επιβάλλει την πειθαρχία. Αλλά έχει αυτή την καρδιά που οι Έλληνες διέκριναν και γι’ αυτό συνδέθηκαν μαζί του, παρότι παρουσιάζεται πολύ οργανωτικός.
Μπορεί να είμαι Έλληνας αλλά έχω μεγαλώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες και έτσι, ερχόμενος εδώ, ένιωθα outsider. Ακόμα κι όταν δούλευα πάνω στο πρότζεκτ. Καταλάβαινα την ελληνική πλευρά, αλλά ταυτιζόμουν περισσότερο με την αφήγηση του Ρεχάγκελ σε σχέση με τον τρόπο που μιλούσε στους Έλληνες και προσπαθούσε να καταλάβει τη νοοτροπία και την κουλτούρα τους.
Είναι η ιδέα εκείνου που έρχεται απ'έξω και πυροδοτεί τα πάντα
Είχα, βέβαια, καλύτερη εικόνα από τη δική του όταν είχε έρθει, αλλά είναι η ιδέα αυτού που έρχεται απ'έξω και πυροδοτεί τα πάντα. Και δεν έχει να κάνει μόνο με τη σχέση του Ρεχάγκελ με τους παίκτες, αλλά και με τη σχέση του με τη χώρα. Αυτή θέλαμε να πούμε και θα ειπωνόταν καλύτερα από τον ίδιο, παρά μονάχα από τους Έλληνες”.
Του θυμίζω τη στιγμή της ταινίας όπου ο “Βασιλιάς Όττο” αρχίζει να τραγουδάει τον εθνικό ύμνο.
“Αυτό ήταν από τα αγαπημένα μας κομμάτια στην ταινία. Ξέρει τις λέξεις κανονικά! Στο συγκεκριμένο σημείο άρχισε όλο το συνεργείο να χειροκροτάει. Έπρεπε να τους εξηγήσουμε ότι δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό ενώ κάναμε γύρισμα, αλλά ήταν όλοι τόσο συγκινημένοι.
Ο Ρεχάγκελ τραγουδούσε τον Εθνικό μας Ύμνο και όλοι χειροκροτούσαν
Κάποια στιγμή κιόλας είχε αρχίσει να τραγουδάει αυθόρμητα ένα τραγούδι της Νανάς Μούσχουρη. Το λατρέψαμε και θέλαμε να το βάλουμε στην ταινία, αλλά δυστυχώς δεν κολλούσε οργανικά. Υπήρχαν πολλές στιγμές και ατάκες που θα θέλαμε να είχαμε κρατήσει αλλά είπαμε να πάμε με την προσέγγιση του ίδιου του Ρεχάγκελ στην καριέρα του. Να το κρατήσουμε σφιχτοδεμένο, να μην υπάρχει τίποτα παραπανίσιο”.
Είναι αρκετοί οι παίκτες ωστόσο που συμπληρώνουν την εικόνα εκείνων των ημερών. Ο Δέλλας, ο Καραγκούνης, ο Σεϊταρίδης, ο Φύσσας, ο Νικοπολίδης. Δε θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς. Ο Ρεχάγκελ είχε φτάσει σε μία Εθνική που οι παίκτες της, σε πρώτη φάση έστω, θα προτιμούσαν να μπορούσαν να αποφύγουν, χωρίς στήριξη από τον ελληνικό λαό, και με ένα χάσμα στην επικοινωνία που προκαλούσε δυσπιστία για το αποτέλεσμα.
“Υπήρχαν στιγμές για τις οποίες ξέραμε ότι θα ταίριαζε να μιλήσουν συγκεκριμένοι παίκτες, όπως για παράδειγμα ο Νικοπολίδης που μας εξιστόρησε περισσότερο τον τελικό, ή ο Δέλλας για το γκολ που μας έστειλε στον τελικό”, περιγράφει ο Μαρκς για τη διαδικασία επιλογής τους. “Υπήρχαν στιγμές δηλαδή που προσφέρονταν για συγκεκριμένους ομιλητές, αλλά είμαστε και τυχεροί γιατί οι άνθρωποι αυτοί μπόρεσαν να το εξυπηρετήσουν”.
Ο Τοπαλίδης είναι ο αφανής ήρωας
Μεγαλύτερο highlight στην ταινία όμως ακόμα κι από τους παίκτες, είναι ο βοηθός του Ρεχάγκελ, Γιάννης Τοπαλίδης. Εκφραστικός και παραστατικός στις περιγραφές του, ο Τοπαλίδης έκλεψε το “Βασιλιάς Όττο” στην avant premiere της ταινίας και έκανε όλους τους καλεσμένους να γελάσουν με την καρδιά τους.
“Εφόσον η οπτική που διαλέξαμε ήταν κυρίως του Ρεχάγκελ έπρεπε να συμπεριλάβουμε τους ανθρώπους με τους οποίους είχε τη μεγαλύτερη επαφή. Ήταν σημαντικό να μας μιλήσει ο Γιάννης Τοπαλίδης γιατί ήταν ο ενδιάμεσος, τις περισσότερες φορές οι παίκτες άκουγαν το μήνυμα από εκείνον. Δεν μετέφραζε απλά λέξεις, αλλά μία κουλτούρα. Είναι πραγματικά ο αφανής ήρωας του Euro 2004”.
Με τη βοήθεια του Τοπαλίδη ο Ρεχάγκελ ήρθε πιο κοντά στους παίκτες και μεταμορφώθηκε τελικά στην πατρική φιγούρα που βλέπουμε στην ταινία. Ειλικρινής, αλλά εμψυχωτικός.
“Σίγουρα επηρέασε τους παίκτες αλλά, όπως λέει κι ο Δέλλας στην ταινία, μετά από καιρό έγιναν αυτοί περισσότερο σαν εκείνον και εκείνος περισσότερο σαν αυτούς. Είδαν πέρα από τις διαφορές τους και πέρα από το γεγονός ότι ήταν ένας Γερμανός προπονητής και εκείνοι Έλληνες αθλητές. Έπρεπε να λειτουργήσουν σαν οικογένεια. Αυτή η ενότητα και η προσέγγιση είναι που κέρδισαν το Euro”.
Ο Ρεχάγκελ δεν εξηγεί, απλά κάνει
“Το κλειδί της επιτυχίας ήταν ότι ο Ρεχάγκελ δεν επηρεάστηκε από τίποτα. Δεν διάβαζε τα παγκόσμια ρεπορτάζ, δεν διάβαζε τι έλεγαν οι Έλληνες - δεν καταλάβαινε τη γλώσσα κιόλας - αλλά πάνω απ’ όλα το έκανε αυτό γιατί ξέρει ποιος είναι, ξέρει τι θέλει και ξέρει τι κάνει.
Γι’ αυτό τον σέβεται ο κόσμος. Επειδή δεν εξηγεί. Απλά κάνει. Οι παίκτες τον σέβονταν γι’ αυτό και ήταν γνωστός και στη Γερμανία για τους ίδιους λόγους. Έτσι έχει κερδίσει την εκτίμηση στην καριέρα του”.
Ο Θεός που δεν κοιμήθηκε και το μάθημα του 2004
Λίγο πριν το τέλος της κουβέντας μας, τον ρωτάω για τη γνωστή θεωρία περί τύχης και άμυνας που κατέρριψε πρόσφατα το SPORT24. Τελικά κοιμήθηκε ο Θεός το 2004 ή βρήκαμε άλλον έναν τρόπο να είμαστε ηττοπαθείς;
Κάποιοι παίκτες είχαν εφιάλτες με τον Ζιντάν και τον Ανρί, αλλά ο Ρεχάγκελ τούς έλεγε πως δύο πόδια έχουν κι αυτοί, όπως όλοι
“Δεν γνώριζα την ατάκα, αλλά δεν κοιμήθηκε ο Θεός. Οι Έλληνες είχαν υποστεί αρνητική κριτική, όπως και ο ίδιος ο Ρεχάγκελ, από τα παγκόσμια Μ.Μ.Ε. Από τον ελληνικό λαό επίσης. Κάποιοι παίκτες είχαν εφιάλτες με τον Ζιντάν και τον Ανρί, αλλά ο Ρεχάγκελ τούς έλεγε πως δύο πόδια έχουν κι αυτοί, όπως όλοι.
Η κατακλείδα είναι η εξής: Χρειάστηκε να νικήσουν τη Γαλλία, χρειάστηκε να παίξουν δύο φορές με την Πορτογαλία, νίκησαν την Τσεχία. Είμαι θετικά προδιατεθειμένος βέβαια, αλλά ποια άλλη πρόσφατη ομάδα είχε τόσο δύσκολο πρόγραμμα;
Επίσης πολλές ομάδες παίζουν με αυτό το αμυντικό στιλ. Έτσι κέρδισε η Leicester City στην Premier League. Γενικά δεν μιλάμε για ένα στιλ άμυνας που είναι αποκλειστικότητα της Ελλάδας, αλλά την κατέκριναν γι’ αυτό. Στο τέλος της μέρας έπρεπε να νικήσουν. Η νίκη είναι νίκη και φυσικά την άξιζαν.
Το μάθημα του Όττο είναι να μην ακούς τους επικριτές
Ο σεβασμός ήταν το κλειδί στα πάντα. Όσο έμπειρος κι αν ήταν ο Ρεχάγκελ, όσο ταλαντούχος ως προπονητής, σεβάστηκε τους παίκτες γι’ αυτό που μπορούσαν να φέρουν στο τραπέζι. Πίστευε σε αυτό που έβλεπε, στα ταλέντα που είχαν οι συγκεκριμένοι παίκτες, στην αξία και τις δυνάμεις που κανείς άλλος δεν έβλεπε.
Τον έλεγαν τρελό. “Γιατί πήγες σε αυτούς;”. “Γιατί ασχολείσαι με αυτούς;”. Αλλά δεν άκουσε κανέναν αμφισβητία. Έμεινε σε αυτά που πίστευε και αποδείχθηκε απόλυτα σωστός. Το μάθημα είναι να μην ακούς τους επικριτές.
Εμπνευστήκαμε απ’ αυτό όταν είχαμε δυσκολίες κατά τη διαδικασία της ταινίας. Ήταν κάτι σαν εμψυχωτικό σύνθημα όταν αντιμετωπίζαμε προκλήσεις. Σκεφτόμασταν, γιατί να ακούσουμε αυτούς που δεν πιστεύουν στο πρότζεκτ; Πιστεύουμε εμείς στην ιστορία που διαλέξαμε και θα τη δούμε μέχρι το τέλος.
Λέγαμε, αυτοί κέρδισαν το Euro παρά τα εμπόδια. Αν εκείνοι μπόρεσαν να κάνουν κάτι τέτοιο, μπορούμε κι εμείς να κάνουμε την ταινία”.
Το “Βασιλιάς Ότο” κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες στις 16/9 από την Tanweer