Τα πάντα στη ζωή κάνουν τον κύκλο τους. Όλα έχουν μια αρχή και ένα φινάλε. Κάπως έτσι, λοιπόν, μπήκαν και οι "τίτλοι τέλους" στην παρουσία του Φερνάντο Σάντος στον πάγκο της Εθνικής μας ομάδας. Ήταν 1η Ιουλίου 2010 όταν ανακοινώθηκε η πρόσληψή του από την ΕΠΟ, συμπτωματικά πριν ακριβώς τέσσερα χρόνια, με τον Πορτογάλο να αναλαμβάνει ένα τεράστιο "στοίχημα" για την καριέρα του, ίσως το μεγαλύτερο μέχρι εκείνη την στιγμή.

Κακά τα ψέματα, μόνο εύκολη υπόθεση δεν ήταν να διαδεχτεί τον προπονητή του μεγαλύτερου ποδοσφαιρικού "έπους" όλων των εποχών (EURO 2004), ξέροντας από την αρχή ότι το να επαναλάβει κάτι αντίστοιχο, ήταν (σχεδόν) ακατόρθωτο. Όταν ο προκάτοχός σου έχει ανεβάσει τόσο υψηλά τον πήχη και έχει πετύχει κάτι μυθικό, τότε η αποτυχία φαντάζει πιο πιθανή από την επιτυχία. Ο ίδιος όμως γνώριζε πολύ καλά τον εαυτό του, τις δυνατότητές του, τις φιλοδοξίες του και αποφάσισε να δώσει τη μάχη με το ένδοξο παρελθόν με ορίζοντα το μέλλον και να διατηρήσει στην ελίτ το αντιπροσωπευτικό μας συγκρότημα.

Ένας Πορτογάλος με ελληνική ψυχή

Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά, αν κοιτάξει κανείς την διαδρομή του Φερνάντο Σάντος στον πάγκο της Εθνικής, μάλλον η "σούμα" βγάζει θετικό το πρόσημο. Ένας άνθρωπος που δούλεψε σκληρά, τίμησε τα λεφτά του και την χώρα που του ανέθεσε αυτή την τιμητική θέση, που υπερασπίστηκε την Ελλάδα σε στιγμές που οι περισσότεροι την είχαν στριμωγμένη στην γωνία και τη λιθοβολούσαν και αποτέλεσε την "φωνή" για εκατομμύρια Έλληνες, που αγκομαχούν καθημερινά, βλέποντας άλλους να άγονται και να φέρονται εξ ονόματός τους.

Ο Σάντος δεν ήταν καινούργιος στην Ελλάδα. Την έζησε αρκετά χρόνια πριν αναλάβει την Εθνική ομάδα, περνώντας από τον πάγκο της ΑΕΚ (2001-02, 2004-06), του Παναθηναϊκού (για λίγα ματς το 2002, προτού αναλάβει ο Μαρκαριάν) και του ΠΑΟΚ (2007-10). Βίωσε και την Ελλάδα των Ολυμπιακών Αγώνων, την Ελλάδα των "παχέων αγελάδων" και της καλής ζωής, την Ελλάδα που όλοι την έβλεπαν ως μια πανέμορφη χώρα που οι πολίτες της ζουν καλά. Ένας άνθρωπος που μετρούσε κάθε του ατάκα, που δεν έλεγε κάτι απλά για να το πει, που ήξερες ότι κάθε λέξη την έλεγε γιατί την πίστευε πραγματικά και όχι γιατί γούσταρε να χαϊδέψει αυτιά. "Μιλούσε" και με τη δουλειά του και με την παρουσία του...

Ο Σάντος δίχαζε και ως προσωπικότητα και ως προπονητής. Είχε τους υποστηρικτές του που πίστευαν στις ικανότητές του και τον σέβονταν, αλλά και εκείνους που δεν τον παραδέχονταν επειδή οι τίτλοι ουδέποτε ήταν το φόρτε του ή γιατί δεν έπαιζε η ομάδα θελκτικό ποδόσφαιρο. Προσθέστε και ότι δεν ήταν αυτό που λέμε "έξω καρδιά", αρκετοί δεν τον είδαν ποτέ με καλό μάτι.

Η διαδρομή του στον πάγκο της Εθνικής μας δεν ήταν εύκολη, ούτε στρωμένη με ροδοπέταλα. Υπήρξαν αναποδιές, υπήρξαν δυσκολίες, υπήρξαν οι στιγμές που αμφισβητήθηκε, όμως στο τέλος τα κατάφερνε πάντα. Διότι όποια άποψη και αν έχει κάποιος για τον Φερνάντο Σάντος, τα αποτελέσματα "μιλούν" από μόνα τους και δεν χρειάζεται καν ο ίδιος να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Οδήγησε την Εθνική στα τελικά του EURO 2012 και εκεί διέγραψε μια αξιοθαύμαστη πορεία, ενώ πήγε την Εθνική -έστω και μέσω μπαράζ- σε δεύτερο σερί Μουντιάλ και τρίτο συνολικά στην ιστορία της, πραγματοποιώντας την καλύτερη παρουσία της. Παράλληλα, αφήνει την "γαλανόλευκη" στην 12η θέση της κατάταξης της FIFA, που την κέρδισε με το "σπαθί" της και μέσα από την συνέπειά της και την σταθερότητά της.

Το πρώτο στοίχημα ήταν η πρόκριση στα τελικά του EURO 2012

"Κάθε αρχή και δύσκολη" που λέει ο θυμόσοφος λαός, η Εθνική ξεκίνησε στα προκριματικά του EURO 2012 με δυο ισοπαλίες κόντρα σε Γεωργία (1-1) και Κροατία (0-0). Εν μέσω της αρχικής "κρυάδας", ήρθε και η πρώτη κρίση που έπρεπε να διαχειριστεί με τους Γκέκα, Κυργιάκο και Αμανατίδη που αποφάσισαν ξαφνικά να σταματήσουν από την ομάδα, αφήνοντας υπόνοιες για το πως λειτουργούσε η Εθνική. Ο πρώτος τελικά επέστρεψε, οι άλλοι δυο όχι, για να ακολουθήσει ένα σερί επιτυχημένων αποτελεσμάτων, που εξομάλυνε την κατάσταση. Η ομάδα δεν έβγαζε μάτια (ποτέ δεν το έκανε άλλωστε), αλλά έπαιρνε τα παιχνίδια (1-0 τη Λετονία, 2-1 το Ισραήλ, 0-1 τη Μάλτα, 3-1 τη Μάλτα, 0-1 το Ισραήλ). Ένα... διάλειμμα με την ισοπαλία στη Λετονία (1-1) δεν έφερε την καταστροφή, αφού ακολούθησε η νίκη με το καθαρό 2-0 επί της Κροατίας στον "τελικό" του Φαλήρου και η πρόκριση στο EURO της Πολωνίας και της Ουκρανίας ήταν γεγονός. Μάλιστα, στις 6 Απριλίου 2012 ανανέωσε το συμβόλαιό του για δυο ακόμη χρόνια, με αύξηση αποδοχών 45% (650.000 το χρόνο έναντι 450.000 συν μπόνους πρόκρισης στο Μουντιάλ). Πρώτος στόχος επετεύχθη...

Δεύτερο στοίχημα να μην επαναληφθεί η πορεία του 2008

Στο EURO, τα πράγματα δεν ήταν εύκολα, όμως η Ελλάδα του Σάντος ήταν μια δυσκολοκατάβλητη ομάδα, με συγκεκριμένο προσανατολισμό στο γήπεδο, προσήλωση στο αμυντικό πλάνο, σφιχτές γραμμές και μπροστά ό,τι προκύψει. Η πρεμιέρα με αντίπαλο την οικοδέσποινα Πολωνία μόνο εύκολη δεν ήταν, αλλά οι διεθνείς κατάφεραν να πάρουν τον ένα πόντο (1-1). Η ψυχρολουσία ήρθε στο ματς με τους Τσέχους, που νίκησαν με 2-1, για να χρειάζεται μόνο νίκη στο παιχνίδι με τους ταλαντούχους Ρώσους την τρίτη αγωνιστική. Το ματς ήταν "do or die", η Εθνική με μαεστρικό κοουτσάρισμα του Σάντος "έπνιξε" τις "αρκούδες" και με ένα γκολ του Καραγκούνη στο φινάλε του πρώτου μέρους πήρε τη νίκη-πρόκριση για βρέθηκε ανέλπιστα στα προημιτελικά. Οι Έλληνες βγήκαν στους δρόμους να πανηγυρίσουν και άρχισαν ξανά τα... όνειρα. Αντίπαλοι στην 8άδα οι Γερμανοί (είχαν γίνει για τα καλά μισητοί!), οι οποίοι όμως ήταν εμφανώς ανώτεροι και επικράτησαν με 4-2 στο Γκντανσκ. Η Ελλάδα έφυγε με το κεφάλι ψηλά και σίγουρα ήταν πιο επιτυχημένη απ' ό,τι το 2008 ή στο Μουντιάλ του 2010. Δεύτερος στόχος επετεύχθη...

Από τη μια, το "φάντασμα" του Ρεχάγκελ έπαψε να πλανάται πάνω από την Εθνική ομάδα και πλέον ο Σάντος είχε τη δική του μεγάλη επιτυχία, αλλά από την άλλη η αμφισβήτηση και η μουρμούρα πάντα υπήρχε. "Δεν παίζει μπάλα η ομάδα", "βλέπουμε την Εθνική και κοιμόμαστε" ήταν μερικές από τις πιο light ατάκες. Συν το ότι πάντα καλύτεροι παίκτες ήταν αυτοί που δεν έπαιζαν ή δεν καλούσε στις αποστολές.

Η πρόκριση στο Μουντιάλ ήρθε με τον δύσκολο τρόπο

Με τούτα και με 'κείνα και με την Εθνική επάξια στο πρώτο γκρουπ δυναμικότητας, ήρθε η κλήρωση στα προκριματικά του Μουντιάλ της Βραζιλίας και ο όμιλος ήταν -δικαιολογημένα- βατός. Ο στόχος ήταν η πρώτη θέση (απευθείας πρόκριση στο Παγκόσμιο Κύπελλο) και το να αποδώσει η ομάδα καλή μπάλα, ειδικά σε ματς με αντιπάλους χαμηλότερης δυναμικότητας. Ούτε το πρώτο εντέλει συνέβη, ούτε το δεύτερο, στα περισσότερα τουλάχιστον παιχνίδια. Η εύκολη ήττα από τη Βοσνία με 3-1 έφερε "κραδασμούς" και ενώ στο ματς του πρώτου γύρου στο Φάληρο το αποτέλεσμα ήρθε ισόπαλο χωρίς γκολ, ενώ στα άλλα παιχνίδια η ομάδα μεν νικούσε, αλλά δεν ικανοποιούσε με το θέαμα. Η δεύτερη θέση και τα μπαράζ δεν συνιστούσαν επιτυχία και τα ματς με τη Ρουμανία αποτελούσαν ευκαιρία για εξιλέωση. Η Εθνική παρουσιάστηκε πανέτοιμη, πάτησε με 3-1 την αντίπαλό της στον Πειραιά και απέσπασε 1-1 στο Βουκουρέστι, παίζοντας εξαιρετικά. Ο Πορτογάλος κόουτς είχε ανακτήσει εν πολλοίς την χαμένη εμπιστοσύνη και ήταν εκ νέου καβάλα στ' άλογο. Η Ελλάδα ήταν με τα τσαρούχια στο Μουντιάλ και πιστή στο "ραντεβού" της με τους κορυφαίους.

Η Ελλάδα του Σάντος για πρώτη φορά στους "16"

Στόχος πλέον ήταν η διάκριση στη Βραζιλία, σε έναν όμιλο ισορροπημένο. Κανένα μεγάλο φαβορί, αλλά και κανένα αουτσάιντερ (Κολομβία, Ιαπωνία, Ακτή Ελεφαντοστού). Η συζήτηση ήταν πλέον για τους ποιους θα καλούσε στην αποστολή. Η επιλογή της τελικής 23άδας δεν πέρασε... αναίμακτα, ο Σάντος αναγκάστηκε να υπερασπιστεί τις επιλογές του, αφού πολλοί διατύπωσαν τις ενστάσεις του, αλλά με αυτούς που επέλεξε, θα πήγαινε για να γράψει ιστορία. Και έγραψε ιστορία. Για πρώτη φορά, με τον ίδιο στον πάγκο, η Εθνική Ελλάδα βρέθηκε στην δεύτερη φάση ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου. Η ήττα της πρεμιέρας με 3-0 από την Κολομβία έφερε κατήφεια, γκρίνια, αμφισβήτηση, αλλά η συνέχεια ήταν διαφορετική. Με την "Κατσουρανιάδα" στο απόγειό της, η "γαλανόλευκη" απέσπασε 0-0 από την Ιαπωνία, παίζοντας από το 38' με δέκα παίκτες (αποβολή Κατσουράνη), για να νικήσει ΔΙΚΑΙΑ και με ΜΠΑΛΑΡΑ την Ακτή Ελεφαντοστού των Ντρογκμπά και Τουρέ, θέλοντας μόνο τρίποντο. Σε ένα ακόμη ματς "ο θάνατός σου η ζωή μου", η Εθνική βγήκε ζωντανή από την αρένα. Κόντρα στην Κόστα Ρίκα, η ομάδα έπεσε μαχόμενη στα πέναλτι, αν και βάσει εικόνας μπορούσε να περάσει στα προημιτελικά και να πετύχει ό,τι φάνταζε ασύλληπτο λίγο καιρό πριν. Η προπονητική διαδρομή του Σάντος έφτανε στο τέλος της και ο ίδιος είχε να υπερηφανεύεται πως άφηνε μια ομάδα ακμαία, όρθια, υπερήφανη, επιτυχημένη.

Αυτή είναι η μια πλευρά του νομίσματος, η αγωνιστική. Τα τέσσερα χρόνια της παρουσίας του στον πάγκο της Εθνικής συνοδεύτηκαν από ισάριθμες προκρίσεις σε τελικές φάσεις EURO και Μουντιάλ, ενώ και εκεί κατάφερνε να περνάει τον σκόπελο των ομίλων. Εν ολίγοις, ό,τι δεν είχε καταφέρει η ομάδα στις αντίστοιχες προηγούμενες διοργανώσεις, αν και το έπος του 2004 δεν θα μπορούσε εύλογα να συγκριθεί με καμία άλλη διάκριση. Η άλλη πλευρά του Σάντος, ήταν οι ατάκες του για την Ελλάδα, οι στιγμές που βγήκε μπροστά και είπε αυτά που άλλοι δεν τολμούσαν, έχοντας μάλιστα και τις τύχες της χώρας. Πολλές φορές έδειξε πως ένιωθε και Έλληνας πέρα από Πορτογάλος. Άλλωστε, όπου γης και πατρίς...

Μίλησε για τον ελληνικό πολιτισμό και το μεγαλείο του, υπερασπίστηκε τους Έλληνες που βίωναν την κρίση και άκουγαν ότι είναι τεμπέληδες και πάνε στα μπουζούκια.

Στις 21 Νοεμβρίου 2011, είπε σε τηλεοπτική εκπομπή στην Πορτογαλία για την φοροεπιδρομή και τη λιτότητα στην Ελλάδα: "Είναι πολιτιστικό ζήτημα. Ο Έλληνας θέλει να μιλήσει, ωστόσο, υπάρχει η σκιά της αύξησης των φόρων, της λιτότητας και της ανεργίας. Τα χειρότερα ήρθαν μετά την εμπλοκή του ΔΝΤ. Έχουν αρχίσει βάναυσες περικοπές, και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η ανεργία έχει αυξηθεί. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν αξίζει να συνεχιστεί αυτό. Το 70% με 75% των Ελλήνων δεν θέλουν η Ελλάδα να αφήσει το ευρώ επειδή φοβάται ότι τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα", ενώ για το χαράτσι τόνισε:

Υπάρχουν φόροι που αφορούν όλους, και τους ιδιοκτήτες σπιτιών. Πρόκειται για κτηνωδία. Αν δεν πληρώσουν, θα διακοπεί το ρεύμα

Στις 17 Δεκεμβρίου 2011, σε συνέντευξή του στα "ΝΕΑ", είπε τα εξής για τις επιθέσεις προς την Ελλάδα: "Είναι λανθασμένη η άποψη για τους Έλληνες στο εξωτερικό. Πολλές φορές, ενώ βρίσκομαι στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα γίνονται συγκεντρώσεις, βλέπω αναφορές όπως “πόλεμος στην Αθήνα” και άλλα παρόμοια. Όταν ρωτούν τη γνώμη μου τονίζω ότι αυτοί οι τίτλοι δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει πόλεμος. Υπάρχει ένας λαός που διαμαρτύρεται. Κάποιες φορές γίνονται και επεισόδια. Αλλά δεν είναι πάντα έτσι.

Θεωρώ, λοιπόν, ότι η όλη εικόνα είναι λανθασμένη. Δεν είναι μόνο το Σύνταγμα και όσα γίνονται εκεί η Ελλάδα. Βλέπω να γίνονται επεισόδια σε πολλές χώρες, στη Γερμανία, την Αγγλία, τη Γαλλία, αλλά δεν παίρνουν αυτή την έκταση. Ούτε υπάρχει τέτοια διαστρέβλωση. Ένα άλλο παράδειγμα; Ο Έλληνας πηγαίνει στα μπουζούκια. Τώρα το έμαθαν; Αυτό δεν γινόταν και πριν από 10-20 χρόνια; Το ίδιο θα γίνεται και έπειτα από 10 χρόνια".

Υποκλίθηκε στην Ελλάδα και στην ιστορία της

Στις 17 Ιουνίου 2012, μετά τη νίκη-πρόκριση επί της Ρωσίας, σε ερώτηση Βρετανού δημοσιογράφου για τα υποτιμητικά σχόλια της Μέρκελ για την Ελλάδα, απάντησε: "Στην Ελλάδα ξεκίνησαν όλα και άπαντες οφείλουν να τη σέβονται. Η Δημοκρατία ήρθε από εκεί και τόσες άλλες αρχές και επιστήμες διδάχθηκαν από τους Έλληνες που έχουν τεράστια υπερηφάνεια και αξίζουν τον σεβασμό όλων. Αυτό που μας εμπνέει δεν είναι τα σχόλια τέτοιου τύπου, αλλά η τεράστια ιστορία της Ελλάδας. Κανείς δεν μπορεί να μας κάνει μαθήματα".

Την επόμενη ημέρα, όταν ρωτήθηκε στη συνέντευξη Τύπου για τις δηλώσεις του σχετικά με την ιστορία της Ελλάδας, έδωσε την εξής αποστομωτική απάντηση: "Αυτή τη στιγμή Έλληνας είμαι, δεν καταλαβαίνω την ερώτηση".

Στις 13 Νοεμβρίου 2013, μιλώντας στη FIFA πριν τα μπαράζ με τη Ρουμανία, ανέφερε: "Όλοι ξέρουμε πως υπάρχουν μεγάλα προβλήματα στην Ελλάδα, με την ανεργία στο 30%. Η κρίση έχει επηρεάσει πολύ κόσμο και ανθρώπους που έχουν σχέση με τους παίκτες μας. Όλοι μας έχουμε φίλους ή μέλη της οικογένειάς μας που περνούν δύσκολες στιγμές. Αυτό είναι φυσικό να σε επηρεάζει. Μόνο κάποιος που δεν θα ήταν άνθρωπος δεν θα επηρεαζόταν. Όμως δεν μας επηρεάζει από ποδοσφαιρικής άποψης. Ξέρουμε πως η πρόκριση στο Παγκόσμιο Κύπελλο είναι ένας από τους τρόπους για να μας βοηθήσει να βγούμε από αυτή την άσχημη συγκυρία, όπως συνέβη όταν κατακτήσαμε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα. Είναι πολύ σημαντικό να τα καταφέρουμε για τους Έλληνες. Έτσι έχουμε αυτή την υποχρέωση, πρέπει να δώσουμε περισσότερα από όσα παίρνουμε για να μικρύνουμε τη στενοχώρια των Ελλήνων".

Στις 14 Νοεμβρίου 2013, στη συνέντευξη Τύπου και σε ερώτηση Ρουμάνου δημοσιογράφου για το γεγονός ότι ο διαιτητής στο Φάληρο είναι Πορτογάλος (Πέδρο Προένσα), ο Σάντος ξέκοψε κάθε συζήτηση, απαντώντας: "Εγώ είμαι Έλληνας!".

Στις 19 Νοεμβρίου 2013, μετά την πρόκριση στο Μουντιάλ, μιλώντας στα ελληνικά και εμφανώς συγκινημένος από το Βουκουρέστι, είπε: "Θα μιλήσω για τρία πράγματα. Πρώτον, ευχαριστώ γι' αυτήν τη νίκη τον Θεό, Δεύτερον, συγχαρητήρια στους παίκτες μου. Και τρίτον, αυτή η νίκη είναι για τον ελληνικό λαό".

Ανοίγει τα "φτερά" του για νέες προκλήσεις

Ο Φερνάντο Σάντος αποφάσισε πως ήρθε η ώρα για το επόμενο βήμα στην καριέρα του. Στα 60 του χρόνια, αναζητά μια νέα πρόκληση στην προπονητική του διαδρομή. Ήρθε, άφησε το "στίγμα" του και ανοίγει τα "φτερά" του, κυνηγώντας τα όνειρά του, τα οποία ακόμα παραμένουν ζωντανά. Αγαπάει την Ελλάδα, αγαπάει τους Έλληνες, μας αισθάνεται ως δεύτερη πατρίδα του. Έδωσε και πήρε, σε ένα αμοιβαίο αλισβερίσι. Με τα καλά του, με τα στραβά του, μπορούμε να πούμε πλέον πως είναι ένας από εμάς, ένας δικός μας άνθρωπος. Καλή τύχη κόουτς!